نیاز به وجود بانکداری الکترونیکی زمانی شکل گرفت که اسناد و مدارک فیزیکی بانکها بر اثر حوادث، از بین می‌رفت یا با افزایش تعداد مشتریان، برای پردازش اطلاعات و ارائه خدمات به آنها، مشکل داشتند. همچنین بانکها نیاز داشتند تا از یک سیستم یکپارچه استفاده کنند تا کیفیت و سرعت خدمات را بهبود بخشند. در نتیجه سیستم بانکداری الکترونیکی با ابزارهای ساده شکل گرفت و امکاناتی مانند خودپردازها، کارت‌های اعتباری، اینترنت بانک و بانک‌های دیجیتال یا نئو بانکها مانند بلوبانک به توسعه آن کمک کردند. در این مقاله به تاریخچه سیستم بانکداری الکترونیکی و خدمات آن می‌پردازیم.
معرفی سیستم بانکداری الکترونیکی
بانکداری الکترونیکی به خدمات بانکی گفته می‌شود که کاربران بدون مراجعه فیزیکی به بانک و به وسیله اینترنت به آنها دسترسی دارند. از جمله این خدمات می‌توان به سرویس انتقال پول، پرداخت قبوض، چک و سفته الکترونیکی و حتی خدماتی مانند دریافت وام، اشاره کرد. با پیشرفت تکنولوژی، خدمات الکترونیکی حوزه بانکداری در حال افزایش و بهبود است. به عنوان مثال، ده سال پیش انتقال پول یا پرداخت قبوض با تلفن های همراه، سرویسی دست نیافتنی بود، اما امروزه استارت آپ‌هایی با پشتوانه بانکها و موسسات مالی فعالیت می کنند که شما را حتی از افتتاح حساب حضوری بی نیاز می‌کنند و خدماتی مانند انتقال پول، از سرویسهای ابتدایی آنها هستند. تمامی امور این بانک‌های دیجیتال به صورت الکترونیکی با اپلیکیشن های موبایل انجام می‌شود و شعبه فیزیکی بانک در کار نیست.
تاریخچه بانکداری الکترونیکی
بانکداری الکترونیکی از سال 1918 شروع شد، زمانی که بانک‌های فدرال رزرو آمریکا برای جا به جایی پول از تلگراف استفاده کردند. مدتی بعد با اختراع کامپیوتر، برخی از موسسات مالی آمریکا تصمیم گرفتند تا امور مشتریان خود را با استفاده از کامپیوتر ثبت و پردازش کنند. نسل اول دستگاه‌هایی که بانکها از آنها استفاده می‌کردند، گزارش واریز و برداشت و مدیریت حساب مشتریان را انجام می‌دادند و اداره امور مشتریان را برای متصدیان بانک راحت‌تر می‌کردند. سرانجام در سال 1973 میلادی دستگاه‌های خودپرداز مورد استفاده بانکها و موسسات مالی قرار گرفت و تجربه انجام برخی امور بانکی بدون مراجعه به بانک را رقم زد و تحول عظیمی در حوزه بانکداری الکترونیک ثبت کرد.
بانکداری الکترونیکی در ایران نیز با استفاده از کامپیوتر جهت ثبت پردازش اطلاعات مشتریان در اواخر دهه 60 شروع شد و در دهه 70 ، کارت‌های اعتباری و خودپردازها وارد این سیستم شدند. پیش از این افراد از حساب‌های دفترچه‌ای برای مدیریت دارایی خود استفاده می‌کردند که خارج از شعبه بانک کاربردی دیگری نداشت. بعد از شروع فعالیت کارت‌های اعتباری و تمایل مردم به استفاده از آنها، در دهه 80 سیستم تبادل اطلاعات بین بانکی یا همان شتاب راه اندازی شد و امور بانکی را برای کاربران راحت تر کرد. در دهه 80 کاربران با افتتاح حساب در بانک های ملی و صادرات، کارت‌های عضو شتاب دریافت می کردند. برخلاف زمانی که حساب دفترچه ای وجود داشت و مدیریت حساب تنها با مراجعه به شعبه افتتاح کننده حساب امکان پذیر بود، کاربران با کمک سیستم شتاب بسیاری از امور خود را با دستگاه های خودپرداز انجام می‌دادند.
خدمات
خدمات بانکداری الکترونیکی در ایران با بسیاری از کشورها متفاوت است، از این جهت که به دلیل تحریم‌ها امکان تبادلات مالی با سایر کشورها برای مردم امکان پذیر نیست. در نتیجه زمانی که یک فضای محدود مانند شرایط فعلی در حوزه بانکداری شکل می‌گیرد، فرصت ها نیز برای مردم محدود می شود. به عنوان مثال شما با داشتن مهارت هایی مانند برنامه نویسی، طراحی دیجیتال و.. می توانید با بسیاری از کمپانی های مطرح دنیا کار کنید، اما زمانی که یک کارت بانکی بین المللی برای دریافت درآمد نداشته باشید، بسیاری از شرکت ها حاضر به همکاری با شما نیستند. اگر چه راه هایی مانند پرداخت از طریق رمزارزها یا اشخاص واسطه وجود دارد، اما راه های این چنینی انتخاب بخش عمده شرکت‌های بین المللی نیست و با شما همکاری نمی کنند. علاوه براین، امکان پرداخت آنلاین و خرید از فروشگاه‌های بین المللی با کارت‌های بانکی ایرانی برای شما امکان پذیر نیست و برای خرید یک محصولی مانند یک دوره آموزشی، باید از کارت بانکی افراد خارج از ایران استفاده کنید.
اما با وجود تمام موانعی که در سیستم بانکداری وجود دارد، پیشرفت‌های بانکداری الکترونیکی را در ایران نمی توان نادیده گرفت. در دوران شیوع کرونا، بیشتر از هر زمانی مردم ایران به سمت استفاده هرچه بیشتر از اینترنت رفتند و از آن جایی که محیط های پرتردد مانند بانک امکان درگیری با ویروس کرونا را افزایش می‌داد، مردم ترجیح می‌دادند تا امور بانکی خود را با موبایل انجام دهند. استفاده از همراه بانک و اپلیکیشن‌های پرداخت آنلاین با خدماتی مانند انتقال پول، پرداخت قبوض و خرید آنلاین بین مردم رواج یافت و تمایل هرچه بیشتر کاربران به انجام امور به صورت دیجیتال، خدماتی مانند صدور چک و سفته، دریافت وام و موارد این چنینی را به فضای دیجیتال فراخواند.
رقیب بانکداری الکترونیکی
بانکها با هدف ساخت یک نظام یکپارچه برای امور مالی در کشورها شکل گرفتند و از امکانات مختلفی مانند کامپیوتر و اینترنت استفاده کردند تا سیستم خود را بروز نگه دارند. اما پروژه‌های مالی در بخش‌های مختلف با بانکها رقابت می کنند و در حال جذب کاربران بانکها هستند. به عنوان مثال تا مدت‌ها تنها نهاد معتبر برای دریافت وام بانکها بودند اما امروزه حتی در ایران، پتفرم‌های وام دهی مانند ونسی، از کی وام، لندو و… وجود دارند که با حل چالش های دریافت وام، این سرویس را به گونه جدیدی به کاربران ارائه می‌دهند. به عنوان مثال برای دریافت وام از بانک با چالش هایی مانند ضامن معتبر بانکی، صف متقاضیان دریافت وام و … رو به رو هستید اما با تضمین دارایی‌های دیجیتال در چند روز کاری می توانید از ونسی وام دریافت کنید.
