فناوری بلاکچین در نگاه اول به عنوان ابزاری برای ایجاد یک سیستم یکپارچه جهانی با ماهیت غیر متمرکز بدون، به نظر می‌رسد. ارزهای دیجیتال نیز به لطف بلاکچین، در فعالیت‌های مختلف مانند، ایجاد استیبل کوین‌ها، توکنیزه کردن دارایی‌های مختلف، ساخت واحد پول و توکن کاربردی برای استارتاپ‌ها، رونق گرفته‌اند. اما غیرمتمرکزسازی تمام و کمال بدون حضور مراجع قانونگذار در شرایط فعلی امکان پذیر نیست و تنها بخشی از هدف تمرکز زدایی تحت نظارت دولت‌ها محقق می‌شود. با افزایش محبوبیت رمزدارایی‌ها، در هر کشور بانک مرکزی و نهادهای قانونگذار نسبت به این حوزه واکنش نشان دادند و چارچوبی را برای فعالیت پلتفرم‌ها در کشور خود وضع کردند و اقداماتی در جهت استفاده از پتانسیل‌های این فناوری انجام دادند.
مسئولان هر کشور در مواجه با فناوری‌های جدید مانند بلاکچین، ابتدا موضع گیری می‌کنند و در نهایت به دنبال راهی برای استفاده از آن تکنولوژِی در جهت منافع خود می‌گردند. تشکیل دپارتمان برای ارائه مجوز فعالیت به کسب و کارهای رمزارز، اخذ مالیات از سرمایه‌گذاران و صرافی‌ها، از جمله مواردی است که نظارت نهادهای یک کشور را بر حوزه رمزارز نشان می‌دهد و امکان فعالیت تماما غیرمتمرکز را می‌گیرد. نظارت بر تراکنش‌ها و بومی سازی سرویس‌های رمزارز، یکی از اهداف کشورها در حوزه رمزارز است و در این راستا تلاش می‌کنند تا صرافی داخلی خود را راه اندازی کنند و ارز دیجیتال بانک مرکزی را ارائه دهند.
ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) چیست؟
ارز دیجیتال بانک مرکزی (central bank digital currency) که به اختصار CBDC نامیده می‌شود، نوعی رمزارز است که در هر کشور توسط بانک مرکزی روی بلاک چین عرضه می‌شود. مشابه بسیاری از رمزارزها، CBDC با هدف تسهیل پرداخت‌های مالی ارائه می‌شود، با این تفاوت که ارزش این نوع رمزدارایی‌ها همواره ثابت و برابر با واحد پول کشور است. به عنوان مثال زمانی که کشور چین اقدام به عرضه CBDC خود تحت عنوان یوان دیجیتال می‌کند، این رمزارز عملکردی مشابه واحد پول این کشور یعنی یوان دارد. تفاوت رمزارزی مانند یوان دیجیتال با سایر متدهای پرداخت دیجیتال در این کشور، در نحوه پرداخت و نقل و انتقالات مالی است. در استفاده از کارت‌های اعتباری وابسته به یک بانک، کاربر پس از افتتاح حساب، با نقدینگی خود اعتبار ایجاد کرده و از شبکه بانکی استفاده می‌کند. اما یوان دیجیتال صرفا توسط بانک مرکزی به صورت توکن صادر می‌شود و به لطف فناوری بلاکچین بین کیف پول‌های مختلف تحت نظارت بانک مرکزی قابل انتقال است.
انواع کاربر در تعامل با رمزارز بانک مرکزی
کاربران CBDCها را براساس نوع معاملات می‌توان به دو دسته خرد و کلان تقسیم کرد. کاربران کلان شامل موسسات مالی می‌شود که از ارز دیجیتال بانک مرکزی می‌توانند برای ذخیره مالی در بانک استفاده کنند، یا برای پرداخت‌های کلان بین بانکی این رمزارز را مورد استفاده قرار دهند. از نگاه سیستم بانکداری، ذخایر مالی با ارز دیجیتال بانک مرکزی می‌تواند برای ایجاد نقدینگی در صندوق‌ها و تامین منابع برای تسهیلات، مورد استفاده قرار بگیرد.
گروه دیگر کاربران این نوع رمزارزها، کسب و کارها و کاربران عادی هستند که به عنوان کاربر خرد شناخته می‌شوند و از این نوع رمزارز به عنوان ابزار پرداخت استفاده می‌کنند. دسترسی کاربران خرد به یک رمزارز CBDC به دو نوع ایجاد حساب کاربری و ساخت کیف پول تقسیم می‌شود. در نوع ایجاد حساب کاربری نحوه فعالیت کاربر به این شکل است که فرد در یک اپلیکیشن پرداخت واسط، اقدام به ایجاد حساب در یک دیتابیس متمرکز می‌کند و دارایی خود را به این رمزارز تبدیل کرده تا بتواند پرداخت های خود را انجام دهد. استفاده از CBDC با ساخت حساب کاربری مشابه فعالیت در صرافی‌های متمرکز است که فرد با ایجاد حساب و انتقال پول، اعتبار دریافت می‌کند و پرداخت‌های خود را انجام می‌دهد. در نوع دیگر دسترسی کاربران خرد یعنی ایجاد کیف پول، کاربر به کلید عمومی و خصوصی دارایی خود دسترسی دارد و مدیریت دارایی تماما در اختیار او قرار دارد.
معرفی ریال دیجیتال
با پیشرفت و فراگیری رمزارزها، کشورها برای افزایش سلطه خود و حرکت همگام با فناوری‌های روز در این حوزه، اقدام به ارائه رمزارز ملی خود کردند. ساخت ارز دیجیتال بانک مرکزی، یکی از عوامل نشان‌دهنده پویایی و انعطاف‌پذیری سیستم بانکی یک کشور است. برای استفاده از پتانسیل‌های بلاکچین، در سال‌های اخیر بسیاری از کشورهای پیشرفته در مسیر توسعه CBDC خود قرار گرفته‌اند. در ایران نیز پروژه رمزارز بانک مرکزی چند سالی است در مرحله بررسی و توسعه قرار گرفته و برای شروع فعالیت ریال دیجیتال، در کیش به صورت آزمایشی، این رمزارز در دسترس عموم مردم قرار گرفته است.
ریال دیجیتال نوعی رمزارز CBDC است که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران صدور و مدیریت می‌شود. این رمزارز معادل واحد پول ایران یعنی ریال است و برای پرداخت‌های دیجیتال مورد استفاده قرار می‌گیرد. زیست بوم فعالیت این رمزارز، بلاک چین خصوصی بانک مرکزی است و برخلاف رمزارزهای رایج نظیر بیت کوین و اتریوم، CBDCها روی بلاکچین خصوصی تحت نظارت بانک مرکزی عرضه می‌شوند.
در تعریف عمومی ریال دیجیتال می‌توان گفت، مشابه چاپ اسکناس، این رمزارز به اعتبار بانک مرکزی عرضه می‌شود و برای پرداخت‌های روزانه مردم مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین در مقایسه با حساب‌های بانکی و روش‌های پرداخت متداول، ریال دیجیتال فرایند تسویه بین بانکی ندارد و در لحظه عملیات نقل و انتقال بین خریدار و فروشنده صورت می‌گیرد. البته ویژگی‌های ریال دیجیتال که آن را از سایر روش‌های پرداخت متمایز می‌کند، به معنی جدایی این واحد پول دیجیتال از سیستم بانکی کشور نیست. بانک مرکزی برای زیرساخت ریال دیجیتال از برنا که یک پلتفرم ایرانی مبتنی بر بلاکچین است، استفاده می‌کند. معماری پلتفرم برنا به شکلی طراحی شده که با سیستم بانکی و پرداخت کشور به صورت یکپارچه عمل می‌کند و این موضوع، پیوستگی ریال دیجیتال را با سیستم بانکی کشور نشان می‌دهد.
عرضه آزمایشی ریال دیجیتال
ریال دیجیتال پس از چند سال تحقیق و توسعه، در حال حاضر به پیش نویس قوانین و چارچوب فعالیت خود رسیده است. علاوه براین، بانک تجارت با همکاری بانک مرکزی و شرکت ایران کیش، اقدام به ارائه ریال دیجیتال به وسیله اپلیکیشن پات لایف کرده است. در فاز اول، این رمزارز به صورت آزمایشی با همکاری شبکه تاکسیرانی جزیره کیش و فروشگاه‌های مستقر در مراکز تجاری، در اختیار مردم قرار گرفته است. از خرداد امسال به وسیله برخی اپلیکیشن‌های پرداخت، کاربران می‌توانند با تشکیل کیف پول ریال دیجیتال، از این رمزارز برای بعضی پرداخت‌ها در جزیره کیش استفاده کنند.
جمع بندی
هر فناوری زمانی که فعالیت خود را شروع می‌کند، تا زمانی که بالغ می‌شود و توسط عموم مردم و دولت‌ها پذیرفت شود، دستخوش تغییراتی خواهد شد و ایده ابتدایی با خروجی نهایی تفاوت‌های بسیاری خواهد داشت. در حوزه رمزارز نیز ایده ابتدایی بیت‌کوین برای ایجاد سیستم مالی غیرمتمرکز تاکنون تغییرات بسیاری کرده است و بازیگران اصلی ایجاد این تغییرات، دولت‌ها و موسسات مالی هستند. رمزارز بانک مرکزی یا CBDC، یکی از همین تغییراتی است که در سال‌های اخیر در دستور کار بانک‌های مرکزی قرار گرفته است. بومی سازی رمزارزها به روش‌های مختلف مانند ایجاد صرافی داخلی و ساخت رمزارز بانک مرکزی، اگرچه با ایده ابتدایی این حوزه در تضاد قرار دارد، اما در شرایط فعلی تنها راهی است که تداوم حیات آنها را امکان پذیر می‌کند. همراهی دولت‌ها از طریق CBDC اگرچه باعث افزایش سلطه آنها بر این حوزه می‌شود، اما در زمینه پذیرش گسترده رمزارز به صورت قانونی گام بزرگی تلقی می‌شود و افراد بیشتری به سمت این فناوری هدایت خواهند شد.
